Saat öğleden sonra 14:00 suları. Şehrin en işlek caddelerinden birindeyiz. Hava hafif serin, insanlar kapüşonlarına ve kaşkollerine gömülmüş. Ancak vitrin camları buğulanmış o “yeni nesil” kahve dükkanının kapısını araladığınızda, sizi dışarıdaki kaostan tamamen farklı, steril ve neredeyse kutsal bir sessizlik karşılıyor.

Burnunuza çarpan yoğun kavrulmuş kahve kokusu ve arka planda, varla yok arası çalan o “lo-fi” caz müziği… Ama en baskın ses ne biliyor musunuz? Tuş sesleri. Yüzlerce parmağın aynı anda klavyelere vuruşunun yarattığı o mekanik yağmur sesi.

Hoş geldiniz. Burası ne eviniz ne de ofisiniz. Burası, modern çağın sığınağı, sosyolog Ray Oldenburg’un 1989 yılında literatüre kazandırdığı tabirle: “Üçüncü Mekan” (The Third Place).

Fakat Oldenburg bu kavramı ortaya attığında aklında bambaşka bir resim vardı; insanların birbirinin omzuna dokunduğu, hararetli siyaset tartıştığı, kahkahaların havada uçuştuğu mahalle barları veya kıraathaneler… Bugünün Pazar gününde ise üçüncü mekanlar, modern insanın “yalnızlık tapınaklarına” dönüşmüş durumda.

Gelin, bu dönüşümü bir hikaye üzerinden, hemen şu köşedeki masada oturan “Melis” üzerinden okuyalım.

Bir Modern Zaman Ayini: Melis’in Masası

Melis, 30’lu yaşlarının başında bir dijital pazarlama uzmanı. Evinde, gayet konforlu bir çalışma masası ve sınırsız interneti var. Üstelik Pazar günü çalışmak zorunda da değil. Ama o, sabahın köründe kalktı, sanki bir toplantıya gidecekmişçesine “çabasız şıklık” (effortless chic) kuralına uygun giyindi, bilgisayarını sırtladı ve bu kahveciye geldi.

Neden?

Çünkü ev (birinci mekan), ona izolasyonu ve sorumlulukları hatırlatıyor. Ofis (ikinci mekan), hiyerarşiyi ve stresi temsil ediyor. Melis, bu kahve dükkanına (üçüncü mekan) geldiğinde, aslında bir kahve satın almıyor; o, “şehrin ritmine dahil olma” biletini satın alıyor.

Melis masasına yerleşiyor. “Flat White”ını bilgisayarının soluna, telefonunu sağına koyuyor. Ve en önemli aksesuarını, gürültü önleyici kulaklığını takıyor. İşte paradoks tam burada başlıyor. Melis, sosyalleşmek için tasarlanmış kamusal bir alana geliyor ama yaptığı ilk hareket, dünyayla bağını koparmak oluyor.

Sosyolog Erving Goffman buna “Sivil Dikkatsizlik” (Civil Inattention) derdi. Yani; “Seni görüyorum, varlığının farkındayım ama seni rahatsız etmiyorum, sen de beni etme.”

Melis ve etrafındaki diğer yirmi kişi arasında sessiz bir anlaşma var. Hiçbiri birbiriyle konuşmuyor ama hiçbiri orada tek başına olmak da istemiyor. Sherry Turkle’ın “Alone Together” (Birlikte Yalnız) dediği kavram, bu masalarda vücut buluyor. Melis, başını kaldırıp etrafa baktığında, kendisi gibi çalışan, okuyan veya sadece “duran” diğer insanları görüyor ve içsel bir onaylanma yaşıyor: “Yalnız değilim, hepimiz aynı gemideyiz, hepimiz modern hayatın bu garip akışındayız.”

Kabilelerin Sembolleri: MacBook’lar ve Yulaf Sütü

Biraz daha derine, antropolojik bir bakışla inelim. Eskiden kabileler, yüzlerine sürdükleri boyalarla veya taktıkları tüylerle ayrılırdı. Bugünün metropollerinde ise kabileler, tükettikleri markalar ve tercih ettikleri mekanlarla ayrışıyor.

Bu kahve dükkanına giren birini düşünün. Üzerinde hafif bol bir sweatshirt, elinde belirli bir marka termos, ayağında o meşhur rahat spor ayakkabılar… Bu kişi kapıdan girdiği an, içerideki kabileye “Ben sizdenim” sinyalini veriyor.

Eğer buraya takım elbiseli, bond çantalı, yüksek sesle telefonda hisse senedi konuşan bir “plaza insanı” girseydi, o sessiz ahenk bozulurdu. Mekandaki herkes ona, “yanlış kabile topraklarına” girmiş bir yabancı gibi bakardı.

İşte “Modern Kabilecilik” budur. Bizler artık ideolojiler veya kan bağları üzerinden değil, estetik zevkler ve tüketim alışkanlıkları üzerinden birleşiyoruz. Bu kahveciler, bizim modern mağaralarımız. Wi-Fi şifresi ise kabilenin gizli parolası.

Mahalle Kahvesinden “Co-Working” Sessizliğine

Bu dönüşüm neden önemli? Ve neden biraz hüzünlü?

Eski tip üçüncü mekanlarda (bir esnaf lokantası veya mahalle kıraathanesi), etkileşim zorunluydu. Masalar birbirine yakındı, garsonla şakalaşılırdı, yan masadaki amca size gazete manşetini okurdu. O mekanlar bizi “toplum” yapardı. Farklılıklarımızla yüzleşirdik.

Yeni nesil üçüncü mekanlar ise bizi “birey” yapıyor ama aynı zamanda bizi fanuslara hapsediyor. Yan masanızdaki kişinin adını asla öğrenemiyorsunuz. Belki hayatınızın aşkı, belki en iyi iş ortağınız yan sandalyede oturuyor ama aranızda aşılmaz bir duvar var: Kulaklıklar ve ekranlar.

Sonuç: Ne Arıyoruz?

Pazar günleri evde duramayıp kendimizi sokaklara, AVM’lere, kafelere atmamızın sebebi sadece kahve ihtiyacı değil. Bizler, “bağlanmadan ait olma” (belonging without attachment) hissini arıyoruz.

Kalabalığın içinde kaybolmak, o uğultunun bir parçası olmak ama kimseye hesap vermek zorunda kalmamak… Bu, modern şehirlinin en büyük lüksü ve aynı zamanda en büyük trajedisi.

Bugün o kahve dükkanına gittiğinizde, telefonunuzdan kafanızı kaldırın ve etrafınıza bir sosyolog gözüyle bakın. O sessiz kalabalığın içinde, herkesin anlatılmamış bir hikayesi ve duyulmamış bir yalnızlığı var. Belki de Pazar günü yapabileceğimiz en devrimci hareket, o kulaklığı bir dakikalığına çıkarıp, yan masadaki yabancıya sadece “Merhaba” demektir.

Kim bilir, belki de gerçek “üçüncü mekan” o merhabanın içindedir.

Kaynaklar: Oldenburg, R. (1989). The Great Good Place. Paragon House. Goffman, E. (1963). Behavior in Public Places. Turkle, S. (2011). Alone Together. Basic Books.